Zakończenie «Nie-Boskiej komedii»
Tak mówił o Nie-Boskiej komedii Adam Mickiewicz:
Zakończenie dramatu jest wspaniałe, nie znam nic równego. Znaczy ono, że prawda nie była ani w obozie Hrabiego, ani w obozie Pankracego, była ona ponad nimi; zjawia się, aby obu potępić. Pankracy zwyciężywszy wszystko miesza się i poznaje na koniec, że był tylko narzędziem zniszczenia.
I jeszcze komentarz Marii Janion do zdania wieszcza:
Mickiewicz miał po prostu romantyczną wrażliwość na bliską mu koncepcję boskiego planu świata, który góruje nad cząstkowymi racjami bohaterów Nie-Boskiej. To było dobre prawo jego spirytualistycznej historiozofii. Dla niego finał Nie-Boskiej, wprowadzający czynnik ingerencji zewnętrznej, nadprzyrodzonej, stanowił dowód ogromnej odwagi Krasińskiego: wyjścia poza “płaskie”, potoczne doświadczenia i rozumną, a ograniczoną logikę historii.
23 III 2014 #Zygmunt Krasinski #Adam Mickiewicz #Maria Janion #XIX wiek